Kim zostaniesz w przyszłości?
Koncepcja rozwoju kariery zawodowej Donalda E. Supera
Ważnych informacji i wskazówek w temacie kształtowania kariery zawodowej dostarcza koncepcja Supera. Donald E. Super jest autorem wielu psychologicznych książek z zakresu doradztwa i rozwoju zawodowego. Koncepcję tą opracował na bazie licznych analiz, wywiadów i prac naukowych. W wyniku licznych badań, autor uzyskał informacje pozwalające na opisanie trzech głównych okresów, przez jakie przechodzi każdy człowiek, ustalając swoje preferencje zawodowe. Każdy okres można natomiast podzielić na dodatkowe stadia.
Podział ten obejmuje następujące stadia rozwoju człowieka:
- dzieciństwo,
- dorastanie,
- wczesna dorosłość,
- dojrzałość,
- starość.
W ramach tych stadiów można zaobserwować również pięć faz rozwoju zawodowego. Nazwy każdej fazy określa zarazem typowe dla niej zadanie rozwojowe.
Fazy rozwojowe i wpływ na predyspozycje zawodowe
1. Faza wzrostu (stadium dzieciństwa)
Jest to pierwszy okres rozwoju człowieka, od narodzin do 14. roku życia. Wtedy człowiek nabywa podstawowych cech charakteru, uczy się przysposobienia do życia. Rozwój następuje poprzez identyfikowanie się z osobami ważnymi w szkole i rodzinie. Wraz ze zwiększeniem się udziału dziecka w życiu społecznym, rośnie rola zainteresowań i umiejętności. Faza ta obejmuje etapy tj. okres fantazji, zainteresowań i umiejętności.
Szczególnie ważnym dla rozwoju zawodowego jest okres zainteresowań i umiejętności, czyli zazwyczaj 11-12 rok życia. Wtedy dziecko zaczyna wykazywać szczególnie zainteresowania i hobby, które stają się główną determinacją aspiracji i aktywności. W późniejszym okresie następuje analizowanie własnych zdolności pod kątem wymagań zawodowych, sensowności takiego toku rozwoju.
Podokresy:
A) Fantazji (4 - 10 rok życia) przedszkole – ok. IV kl. szkoły podstawowej
Dominujące znaczenie mają potrzeby, ważne jest odgrywanie ról w wyobraźni.
B) Zainteresowań (11-12 rok życia) V- VI kl. szkoły podstawowej
są one podstawowymi wyznacznikami aspiracji i aktywności dziecka.
C) Zdolności (13 -14 rok życia) ok VII - VIII kl. SP/ ok. I - II kl. GIM
Rośnie ich znaczenie i występuje potrzeba pracy wraz z treningiem. Stąd chętniej mogą się angażować w działania np. przygotowywania imprez szkolnych, wolontariatu etc.
Zadania rozwojowe według D. Supera:
- Zainteresowanie zabawą (wcielanie się w role)
- Kontrola – wzmacnianie kontroli nad własnym życiem
- Przekonanie do kariery - wzmacnianie przeświadczenia o swojej umiejętności prawidłowego wykonywania zadań i samodzielnego podejmowania decyzji
- Kompetencja – wypracowanie skutecznych nawyków i postaw związanych z pracą
2. Faza poszukiwań / eksploracji (stadium wczesnej dorosłości)
W okresie tym następuje poszukiwanie własnej roli społecznej, zdobywanie doświadczenia zawodowego w czasie nauki szkolnej, zdobywanie wiedzy, jak i ogólny rozwój (zdobywanie wiedzy teoretycznej).
Okres ten rozpoczyna się średnio w wieku 15 lat, a kończy w wieku lat 24. W początkowym okresie człowiek uczy się wyrażać własne zdanie, bierze udział w licznych dyskusjach i debatach - na podstawie potrzeb, zainteresowań, umiejętności, wartości oraz dostępnych możliwości.
W późniejszym okresie fazy poszukiwań młody człowiek zaczyna interesować się rynkiem pracy, wymaganiami i biznesowymi aspektami wybranych decyzji. Nieco później następuje wybór pierwszej pracy, dostosowywanie się do potrzeb rynku, kwalifikowanie w określonych zawodach oraz lokalizowanie najbardziej prawdopodobnego obszaru aktywności zawodowej.
Okres ten często stanowi główny etap w rozwoju zawodowego, bowiem zdobywając doświadczenie w danym zawodzie, często później podążamy tą właśnie ścieżką.
Podokresy:
A) Próbowania (15 -17 rok życia) ok I - III kl. Szk. ponadpodst./ III kl. GIM
dokonuje się próba wyboru zawodu na wspólnej bazie zainteresowań, zdolności, wartości i korzyści
B) Przejściowy (18 - 21 rok życia)
odgrywa tutaj rolę ocena rzeczywistości, pojęcie swego "ja" kształtuje się na podstawie pierwszych doświadczeń zdobywanych w trakcie nauki zawodu, czy rozpoczynania pracy zawodowej.
C) Próby (22 - 24 rok życia)
w tym podokresie jednostka rozpoczyna pracę, którą wypróbowuje jako pracę stałą
Zadania rozwojowe według D. Supera:
- Krystalizacja –proces ten następuje po zrealizowaniu powyższych czterech zadań rozwojowych fazy wzrostu i w połączeniu z marzeniami o zawodzie. Efektem jest krystalizacja tożsamości zawodowej.
- Kształtowanie tożsamości zawodowej – psychospołeczny proces przyczyniający się do sprecyzowania autoidentyfikacji, po dogłębnym zbadaniu przez jednostkę wstępnych preferencji, wyboru zawodowego.
- Wdrożenie/Aktualizacja – proces przejścia z poziomu aspiracji na poziom podejmowania decyzji. Wcielenie pomysłów ma doprowadzić do realizacji podjętego zobowiązania. Aktualizacja wyboru wiąże się uzupełnieniem i nabyciem kompetencji drogą wymaganych szkoleń oraz nabywaniem doświadczenia zawodowego.
3. Faza zajęcia pozycji (stadium wczesnej dorosłości)
W fazie tej, trwającej do 44 roku życia, po wybraniu głównej dziedziny zatrudnienia, podstawowy wysiłek jest poświęcany na znalezienie stałej pracy - dającej pewne wynagrodzenie, ubezpieczenie i poczucie bezpieczeństwa.
Często jednak bywa, iż wcześniej obrana ścieżka rozwoju już tak Cię nie satysfakcjonuje, dlatego w fazie tej dokonywane są liczne zmiany zawodu i fachu (najczęściej w okresie od 25 do 30 roku życia). Wynika to z niezadowolenia do wcześniej wykonywanej pracy lub ustaleniu braku preferencji do wykonywania określonego typu pracy.
W późniejszym okresie fazy zajęcia pozycji następuje stabilizacja i wyraźne podjęcie decyzji do wykonywania danego zawodu, jak i kierunku rozwoju. Dla wielu osób są to lata najbardziej twórcze i wydajne.
4. Faza konsolidacji (stadium dojrzałości)
Następuje od 45 do 64 roku życia. Podejmowane są w niej działania stabilizujące wybraną drogę kariery zawodowej. Chętniej rozwijane są wcześniej realizowane rodzaje aktywności niż inicjowane nowe.
W okresie tym człowiek dąży do zdobycia wyższej pozycji w zawodzie, w którym się wykształcił, aniżeli szuka nowych wyzwań w innych zawodach (rozwój pionowy).
5. Faza schyłku (stadium starości)
Jest to ostatnie stadium rozwoju człowieka i trwa od 65 roku życia. Zmniejsza się wówczas aktywność zawodowa, a nieczęsto nawet zupełnie zanika. Powodem jest ograniczenie możliwości fizycznych i psychicznych, większa podatność na stres i mniejsza wytrzymałość organizmu do wysiłku. Tworzą się nowe obszary działania: najpierw w formie selektywnego uczestnictwa, potem bardziej w roli obserwatora. W tym wieku następuje też oficjalne przejście na emeryturę i rezygnacja z dalszego rozwoju zawodowego. Niektóre osoby w tym okresie poszukują pracy w niepełnym wymiarze.